BT Sınıfının Yeni Gözcüsü: Epoptes

Öğrenciler bilgisayar laboratuvarında (bilişim teknolojileri sınıfında) oturduğunda, derse odaklanmalarını sağlamak gerçekten zordur. Ekran karşısında dikkat dağıtıcı unsurlar o kadar fazladır ki, tüm sınıfın aynı anda sizi dinlemesini beklemek çoğu zaman hayal olur. Bu noktada, etkili bir sınıf yönetim aracı devreye girmelidir. Bugün size, bu sorunu çözmek için özel olarak geliştirilen ve Pardus 23 ile mükemmel uyum içinde çalışan Epoptes adlı açık kaynaklı bir uygulamayı tanıtacağım.

Görev yaptığım okulda 18+1 kişilik BT sınıfımda Windows işletim sistemi kullanıyordum. Sınıf yönetimi için Netsupport School yazılımı ile öğretmen bilgisayarından diğer bilgisayarları yönetilebiliyordum. Okuluma MEB-TEĞİTEK tarafından “Yenilikçi Sınıflar” projesi kapsamında gönderilen Casper mini PC‘lere Pardus 23.4 yüklü olarak geldiğinden Netsupport School uygulamasının Linux alternatifini araştırdım. Karşıma en çok kullanılan Ventoy ve Epoptes yazılımları çıktı. Ventoy uygulamasının kısıtlılıklarını gördüğüm için Epoptes uygulamasını kullanmaya karar verdim. Basit ve sade, Türkçe arayüzü ile kullanımı çok kolay.

Epoptes Nedir ve Ne İşe Yarar?

Epoptes (Yunancada “gözetmen” anlamına gelen Επόπτης) açık kaynaklı bir bilişim teknolojileri sınıfı yönetim ve izleme aracıdır​. Bu yazılım sayesinde öğretmenler, öğrencilerin PC’lerinin ne yaptığını uzaktan görebilir ve kontrol edebilir. Örneğin; ekrana yansıtma (broadcast) yapabilir, öğrencilerin ekranlarını canlı izleyebilir, toplu mesaj göndererek duyuru yapabilir veya ekrana sesli/görüntülü uyarı bırakabilir. Ayrıca sistem yöneticileri uzaktan komut gönderip çalıştırabilir, istenmeyen durumlarda öğrenci bilgisayarlarını tamamen kilitleyebilir veya sesi kapatabilir. Kısacası, Epoptes bilişim öğretmenlerine öğretim sırasında önemli bir denetim ve iletişim gücü sağlar.

Hangi Durumlarda BT Öğretmenleri için Hayat Kurtarıcıdır?

Epoptes, BT öğretmenlerinin işini kolaylaştırmak için tasarlandığından çok sayıda hayat kurtarıcı senaryoya sahiptir. Örneğin:

• Sınav sırasında öğrenci ekranlarını izlemek ve kopya çekerken hemen müdahale etmek.
• Ders anlatımı sırasında tüm öğrencilere toplu mesaj veya duyuru göndermek (örneğin etkinliğin bitmesine 5 dakika kalan süreyi bildirmek).
• Yeni bir uygulama indirmek veya güncelleme yapmak gerektiğinde, tüm bilgisayarlara aynı anda uzaktan komut çalıştırıp yükleme yapmak.
• Öğrenciler derse dikkat etmiyorsa ekranlarını kilitleyerek dikkatlerini toplamak.
• Ders başında ya da sonunda bilgisayarları tek tek dolaşıp kontrol etmek yerine, herkesin çalışmasını toplu olarak ekrandan denetlemek.

Bu durumlarda Epoptes, zamandan tasarruf ettirir ve sınıf yönetiminde işinizi “süper güç” gibi kolaylaştırır.

Epoptes Nasıl Kurulur? (Adım Adım Uygula)

Epoptes, Pardus depolarında bulunduğu için ekstra kaynak eklemeden kolayca kurulur​. Dikkat edilmesi gereken; öğretmen bilgisayarına ana makine, öğrenci bilgisayarlarına istemci makine olacak şekilde epoptes kurulumu yapmaktır. Kurulum aşamaları kısaca şöyledir:

1. Öğretmen Bilgisayarı (Sunucu) Kurulumu: Pardus masaüstünden Konsol‘u (Ctrl+Alt+T) açın. Aşağıdaki komutları çalıştırarak Epoptes sunucu yazılımını yükleyin:
   • sudo apt install epoptes komutu ile Epoptes sunucu yazılımını bilgisayara yükleyin. ​
   • Ardından kendi kullanıcı adınızı epoptes grubuna ekleyin:
     sudo gpasswd -a <kullanici_adiniz> epoptes​
     Bu adım, arayüzü açma izni içindir.
   • Son olarak sudo reboot komutu ile sistemi yeniden başlatın (veya Konsol‘u kapatıp bilgisayarı manuel yeniden başlatın).
2. Öğrenci Bilgisayarları (İstemci) Kurulumu: Her bir öğrenci PC’de konsolu açın.
   • sudo apt install epoptes-client komutu ile Epoptes istemci paketini kurun.
   • sudo nano /etc/default/epoptes-client komutunu çalıştırın.
   • Açılan editörde yön tuşları ile ilerleyip #SERVER=server değerinin başındaki # işaretini kaldırıp = işaretinden sonraki server yerine öğretmen bilgisayarının adını yazın.
     NOT: Sunucuda Konsol‘u açtığınızda @ işaretinden hemen sonra yazan bölüm makine (bilgisayar) adıdır. Öğretmen bilgisayarı (sunucu) adını bu şekilde öğrenebilirsiniz.
   • Ardından yapılan işlemi kaydetmek için sırasıyla Ctrl + O ve Enter tuşlarına basın.
   • Sonra Ctrl + X tuşlarına basarak çıkın.
   • sudo epoptes-client -c komutu ile güvenli iletişim için sunucudan bir OpenSSL sertifikası edinelim.
   • “Successfuly” mesajı göründüğünde işlem tamamdır.
   • Konsol‘dan çıkıp istemci bilgisayarı yeniden başlatın.
3. Kontrol: Yeniden başlatmadan sonra öğretmen bilgisayarındaki Epoptes uygulamasını açın. Ağda bağlı tüm öğrenci bilgisayarları listelenmiş olmalıdır. Eğer bilgisayarlar görünmüyorsa IP adreslerini ve ağ ayarlarını kontrol edin. Artık Epoptes ile sınıfınızdaki tüm bilgisayarları yönetmeye hazırsınız!

Epoptes’in Öne Çıkan Özellikleri

Epoptes zengin özellikleriyle öne çıkar. En can alıcı işlevleri şunlardır:

• Ekran İzleme: Öğrenci bilgisayarlarının ekranlarına küçük önizlemelerle (thumbnail) bakabilir, kim hangi uygulamada çalışıyor anında görebilirsiniz​. Bu sayede ders esnasında anında müdahale edebilir ya da gerektiğinde uzaktan kontrol sağlayabilirsiniz.
• Ekran Yayınlama (Broadcast): Ders anlatırken kendi ekranınızı tüm öğrencilere anlık yansıtabilirsiniz. Böylece herkes bir arada aynı içeriği görür.
• Mesaj Gönderme: Tüm öğrenci ekranlarına ya da seçtiğiniz gruba yazılı mesaj göndererek duyuru yapabilir veya uyarıda bulunabilirsiniz.
• Kilitleme / Ses Kapatma: İstediğiniz anda öğrencilerin ekranını kilitleyebilir veya ses çıkışını kapatabilirsiniz. Bu özellikle dikkat dağınıklığı olduğunda ya da derse başlamadan önce sessizliği sağlamada işe yarar.
• Uzak Komut Çalıştırma: Ağdaki tüm bilgisayarlara aynı anda terminal komutları gönderebilirsiniz (örn. güncelleme yükleme, açma/kapama komutları).
• Toplu Açma/Kapama: Wake-on-LAN gibi özellikler sayesinde bilgisayarları toplu olarak açıp kapatma imkânı bulunur​. Bu, ders başında ya da dersi bitirirken büyük kolaylık sağlar.
• Gruplama: Bilgisayarları, sınıflar veya projeler bazında gruplandırabilir, her gruba farklı komut gönderebilir veya mesaj atabilirsiniz.
• Donanım/Yazılım Bilgisi: Uzaktaki bilgisayarların işletim sistemi ve donanım detaylarına bakabilir, ağ trafiğini ölçebilirsiniz.

Bu özellikler sayesinde Epoptes, sınıf yönetimini hem öğretmen hem de öğrenci açısından çok daha verimli hale getirir.

Öğretmen arayüzünden öğrencilerin masaüstü görünümünü küçük pencerelerde aynı anda izleyebilirsiniz. Yukarıdaki örnekte hp12 ve hp16 numaralı öğrenci PC’lerinin masaüstleri Epoptes’te görülüyor. Bu görünümle sınıf genelinde kontrol sağlamak çok kolay.

Kullanım ipuçları ve pratik öneriler

• Statik IP veya /etc/hosts kullanın: Epoptes’te sunucu ile istemcilerin iletişimi için sabit bir adresleme gereklidir. Mümkünse öğretmen bilgisayarına ve öğrencilere statik IP atayın. Alternatif olarak, /etc/hosts dosyasında öğretmen makinenin adını tanımlayabilirsiniz.
• Aynı ağda olun: Hem öğretmen hem öğrenciler aynı ağda (aynı alt ağda) olmalıdır. Kablolu ve kablosuz ağlar farklı IP blokları oluşturabilir; hepsini aynı ağda tutmaya dikkat edin.
• Epoptes grubuna ekleyin: Hem öğretmen hem öğrenci kullanıcılarını epoptes grubuna aldığınızdan emin olun. Aksi takdirde arayüz izin vermeyebilir​bilgebt.com.
• Test yapın: Ders başlamadan önce Epoptes’i test edin. Öğrenci PC’leri arayüzde görünüyor mu, kilitleme ve mesaj gönderme düzgün çalışıyor mu kontrol edin.
• Veyon vb. diğer yazılımlarla çakışma: Eğer bilgisayarlarınızda başka sınıf yönetim yazılımları (örn. Veyon) varsa, Epoptes ile çakışabileceğini unutmayın. Gerekirse diğer yazılımları kaldırın veya devre dışı bırakın.
• Belgeleri inceleyin: Gerekirse resmi dokümantasyonu inceleyin. Kullanıcı forumlarındaki sorun çözümleri ve ipuçları da işe yarar.

Bu ipuçlarıyla kurulum ve kullanımı daha sorunsuz hale getirebilirsiniz. Özetle; iyi planlama, test ve birkaç basit hazırlık, Epoptes’i sınıfınızda problemsiz çalıştırmanızı sağlayacaktır.

Sık karşılaşılan sorunlar ve çözümleri

Bağlantı hatası/öğrenci görünmüyor: Öğrencilerin Epoptes ekranında hiç görünmüyorsa, öncelikle sunucu adresinin doğru olduğundan emin olun. /etc/default/epoptes-client içindeki SERVER= satırında öğretmen makinenin doğru adı veya IP’si yazmalı​bilgisayarbilisim.net. Ayrıca hem öğretmen hem öğrenciler aynı ağda olmalı, farklı alt ağlarda kalırsanız bağlantı kurulamaz.

Sertifika hatası (Failed to fetch certificate): sudo epoptes-client -c komutunda SSL hatası alınıyorsa genellikle ad veya ağ sorunudur. Öğretmen bilgisayarının adı değiştiyse /etc/hosts dosyasını güncelleyin veya aynı ağda ve statik IP’de olmasına dikkat edin. Kablosuz-kablolu karma kullanım da sorun çıkarabilir; mümkünse hepsi aynı bağlantı türünde olsun.

Ekran kilitlenmiyor veya ses kapanmıyor: Bu özellikler için istemci kullanıcılarının uygun izinleri ve sürücüler yüklü olmalı. Sorun yaşarsanız epoptes-client hizmetini yeniden başlatın veya öğrenciyi yeniden başlatın. Ayrıca kilitleme özellikleri bazen pencere yöneticisine bağlı çalışır; XFCE gibi basit ortamlarda daha sorunsuz çalışır.

Epoptes arayüzü açılmıyor: Öğretmen PC’de Epoptes’i başlatırken izin hatası alırsanız, muhtemelen kullanıcı epoptes grubunda değildir​bilgebt.com. sudo gpasswd -a kullanıcıadı epoptes komutuyla kullanıcıyı ekleyin, oturumu kapatıp açın ya da sistemi yeniden başlatın.

Genel bağlantı sorunları: Güvenlik duvarı (firewall) kullanıyorsanız, 789 numaralı TCP/UDP portunun açık olduğundan emin olun. Pardus’ta ufw veya iptables varsa, Epoptes iletişimini engelleyen kural olup olmadığını kontrol edin.

Yukarıdaki çözümler genellikle Epoptes kurulumunda en sık karşılaşılan sorunları kapsar. Eğer farklı bir hata ile karşılaşırsanız, resmi destek forumlarına veya belgelere göz atmak işe yarayabilir. Unutmayın, pek çok sorun basit ağ veya kullanıcı ayarlarından kaynaklanır; bu temel kontrolleri sağlamak çoğu problemi çözer.

Yararlandığım Kaynaklar:

https://epoptes.org

https://bilgebt.com

https://gfoss.eu/

https://forum.pardus.org.tr